گروهبندی کلون‌های سیر همدان و تعیین مهمترین صفات موثر بر تولید سیرچه در شرایط کشت درون شیشه‌ای با استفاده از روش‌های آماری چند متغیره

سابقه و هدف: سیر بعد از پیاز دومین و پرمصرف‌ترین گیاه از جنس آلیوم است که از اهمیت غذایی و دارویی بالایی برخوردار است. استان همدان یکی از مناطق مهم تولید سیر در ایران است. یکی از راههای حذف عوامل بیماریزای ویروسی استفاده از کشت مریستم و تولید سیرچه در شرایط درون شیشه‌ای می‌باشد. روش‌های آماری چندمتغیره به طور همزمان ژنوتیپ‌ها را از نظر چندین خصوصیت مورد ارزیابی قرار می‌دهند و به طور گسترده در ارزیابی تنوع ژنتیکی استفاده می‌شوند. هدف از پژوهش حاضر عبارت است از: استفاده از روش‌های چند متغیره آماری جهت ارزیابی و گروه‌بندی اولیه کلون‌های سیر استان همدان بر اساس صفات ریزازدیادی و تولید سیرچه از طریق کشت مریستم و شناسایی مقدماتی موثرترین صفات موثر در تولید سیرچه می باشد.مواد و روش‌ها: در این آزمایش از 10 کلون بومی سیر استان همدان به عنوان مواد گیاهی استفاده گردید. پس از جدا نمودن پوسته‌های سیر و شستشوی کامل حبه‌های سیر، از اتانول 70 درصد به مدت ده دقیقه و سپس محلول هیپوکلرید سدیم دو درصد به مدت سی دقیقه به منظور سترون سازی حبه‌ها استفاده گردید. پس از سترون سازی، مریستم‌ها در شرایط استریل در زیر بینی‌کولار جدا شده و در محیط کشت MS حاوی 5 میکرو مولار NAA و 10 میکرو مولار BA کشت گردیدند. سپس نمونه‌های کشت شده به اتاقک رشد با دمای ºC25 و فتوپریود 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی انتقال یافتند. آزمایش کشت مریستم در10 کلون سیردر قالب طرح کاملاٌ تصادفی با 3 تکرار در سال 1394 انجام گردید. پس از 38 روز صفات ریزازدیادی و تولید سیرچه در کلونهای مختلف اندازه گیری گردید. در نهایت از روش‌های آماری چندمتغیره در گروهبندی کلون‌ها و شناسایی مهم‌ترین صفات موثر بر عملکرد تولید سیرچه در شرایط درون شیشه ای استفاده گردید.یافته‌ها: در تجزیه به مؤلفه‌های اصلی، سه مؤلفه اول در مجموع 71 درصد از تغییرات داده‌ها را توجیه نمودند که طبق این نتایج، صفات کرویت سیرچه، وزن ریشه، تعداد برگ، میانگین طول برگ‌ها، تعداد سیرچه و طول بلندترین برگ به عنوان معیارهایی مناسب در انتخاب کلون‌ها، تاثیر قابل توجهی در واریانس دو مؤلفه مهم اول داشتند. نتایج رگرسیون گام به گام بیانگر این بود که مهم‌ترین صفات تاثیرگذار بر عملکرد (تعداد سیرچه) به ترتیب شامل تعداد برگ، کرویت و شکل سیرچه و میانگین طول برگ‌ها بودند که در مجموع 88/77 درصد از تغییرات را توجیه نمودند. بر اساس نتایج تجزیه علیت، صفت تعداد برگ بیشترین تاثیر مثبت (286/1) و صفت میانگین طول برگ بیشترین تاثیر منفی غیرمستقیم (50/0-) را ( از طریق کاهش تعداد برگ‌) بر عملکرد (تعداد سیرچه) داشتند که با توجه به ماهیت هر اثر، می‌توان از این صفات در انتخاب کلون‌های پر محصول استفاده کرد. نتیجه‌گیری: با استفاده از نتایج این تحقیق، می‌توان کلون‌های سیر را با استفاده از صفات مورفولوژیکی موثر مثل میانگین طول برگ، تعداد برگ، طول بلندترین برگ، وزن تر گیاه، وزن برگ، وزن سیرچه و وزن ریشه در کنار سایر صفات دیگر، شناسایی و در برنامه-های به‌نزادی و تولید سیرچه در شرایط درون شیشه ای مورد استفاده قرار داد.